|
|---|
DE ONVERWOESTBARE REDE En zo leerde ik dat de wereld van de volwassen mens er één moest zijn van grote orde, waarin de rede haar voornaamste zetel had. Natuurlijk bestond buiten de directe cirkel rond mijn grootvader ook een andere wereld, waarin wanorde en redeloosheid zichtbaar werden. Toch bleef dat een verre wereld. In onbekendheid even ongrijpbaar als verontrustend. In mijn klein universum groeide de overtuiging dat bij elk probleem tussen mensen de rede als vanzelf werd aangesproken, zodat misverstanden bij de basis werden rechtgezet. Het was een overtuiging die veiligheid gaf. De vraag waar de rede voor stond was voor mij als kind nog ongedefinieerd, en toch glashelder. De eerste twijfel kwam sluipend, toen duidelijk werd dat het doodgewone kennelijk zo universeel niet was. Je hoefde daarvoor de televisie maar aan te zetten. Hoe kon het bestaan dat mensen schreeuwen, elkaar aanvliegen en tot wederzijds verdriet de hersens inslaan? De schijnbare orde van thuis veranderde langzaam in een raadsel. Nog tientallen jaren zou het duren voordat, ditmaal met het brein van de volwassene, iets van die prilste zekerheid begrepen zou worden. Het leek zo perfect geregeld. Wanneer twee partijen de wezenlijke situatie achter een opdoemend conflict achterhalen, iets wat uiteraard van gezamenlijk belang is, hoe zou van enig conflict dan nog sprake kunnen zijn? Voor mij kwam het er op neer dat mensen zich via de rede naar elke oplossing toewerken, omdat de rede naar waarheid leidt en omdat waarheid nu eenmaal ieders ijkpunt is, vanuit het instinctieve besef dat daar ieders vrijheid ligt. "Rede als hoogste trap van het begripsvermogen, het vermogen om de wezenlijke samenhang van de dingen in de geest te kennen", geeft Van Dale als voorbeeld. En de wezenlijke samenhang achter het ding is - zodra het gekend wordt - nu eenmaal wat het is. Niets anders. Een voldongenheid die van misverstand en illusie is ontdaan. DE WANKELE REDE Met deze pijnlijk vergaarde kennis op zak bleef de rede voor mij niettemin schijnen als een zon die alles verlicht. Een bron waarmee elke waarheid kan worden blootgelegd, dus ook die van de mensen en hun complexe relaties. De rede als tonicum, als middel om elke spanning in elke situatie te verlichten en op te lossen. Natuurlijk was ik mij bewust van het sluipende opportunisme waarmee zelfs die lichtende rede voor geraffineerde doeleinden kan worden misbruikt. Alles lonkt als verdienmodel. Bibliotheken zijn volgeschreven met verlossende inzichten. Voor de zoveelste welness- of andere groeimethode van ziel of menselijke waardigheid kan overal worden ingeschreven. Verwende zoekers reizen ervoor de wereld af, met hun ziel onder de arm, en weer terug. Maar dat verontrustte mij niet in het minst, want zoals waarheid nimmer als ding valt te duiden, omdat zij moment is en zonder kop of staart, zo geldt dat ook voor wat ernaar verwijst. Door de rede te misbruiken is degene die misbruikt direct al redeloos. Zelfs dan blijft de rede aanwezig als een constante beschikbaarheid om alsnog het wezenlijke te onthullen. |
1 |
|---|
— Spirituele val en afgrijzen — Tot mijn gestaag toenemende afgrijzen bleek dat blinde vertrouwen in de rede als richtlijn, als Noordster voor wie verdwaald is, gebaseerd op een nogal naïeve aanname. Een aanname zo diep geworteld dat een simpele correctie door dagelijkse observaties jarenlang onvoldoende bleek. Mijn verbazing over die wankele rede leeft nog steeds. Hoeveel woorden mensen niet uitspreken zonder elkaar te horen! Woorden die het ene zeggen, terwijl ze het andere bedoelen. Of woorden die, oprecht gesproken, hun doel nooit bereiken omdat de luisteraar afwezig is. Soms lijkt het geen verschil te maken met hoeveel vernuft, met hoeveel analyse, onderbouwing of vurige intentie woorden zijn uitgesproken om de ander dat ene punt duidelijk te maken. Neem een woord als 'begrip'. De één doelt ermee op het begrijpen van een situatie, terwijl de ander hieronder een mate van persoonlijk medeleven en ondersteuning verstaat. De één reageert op de inhoud, de ander op de manier waarop het gebracht wordt. De onderlaag van de intentie weegt soms zwaarder dan de gesproken inhoud. Mensen weten vaak zelf niet wat ze beogen, maar grijpen iets aan om er iets anders mee te bereiken, zoals erkenning of ... al dan niet bewust... dominantie. De aandacht op iets anders dan wat letterlijk besproken wordt maakt goed luisteren, of goed begrepen worden, onmogelijk. — De collectieve overtuiging — Wat kleinschalig, in kleine kring, al zo complex blijkt, hoe moeilijk moet dat wel niet zijn als er collectieve overtuigingen in het geding zijn? Als één persoon al niet luistert, hoe krijgt men van zovelen dan een open oor? Als onze ingeprente overtuigingen kennelijk zo beperkend zijn bij het open vermogen tot luisteren en de kans om gehoord worden, waarom zou men het oor dan niet eerst rijp maken door beperkende overtuigingen te wijzigen, bijvoorbeeld door cognitief in te spelen op collectieve angsten, hebzucht of pure onwetendheid? Door vanaf de schooltijd kennis over te dragen over de filters in onze perceptie en het gemak om hiermee te manipuleren? Een bewust en autonoom denkend volk is toch een eerste vereiste voor een gezonde democratie? Deze mogelijkheden zijn via het onderwijs en met gebruikmaking van beschikbare mediafaciliteiten toch allemaal aanwezig? Het bespelen van overtuigingen om een collectief gehoor in te pakken is een bekend onderdeel van propaganda. De resultaten kunnen verbluffend zijn zonder dat velen het door hebben. Vooral de emoties angst en hebzucht zijn magisch bij het verkrijgen van controle. Eerlijk is het allemaal niet en met waarheid of waarheidsvinding heeft het niets van doen. Met valse schijn dient propaganda een geïsoleerd belang dat volledig boven dat van anderen wordt gesteld. — Het geweld van de aanzwellende stroom — Een collectieve overtuiging is als een stroom die zichzelf van galm voorziet. Breed gedragen stellingen worden hier versterkt, vooral als aan de horizon een gemeenschappelijke vijand loert. Hoe gevaarlijker die bedreiging hoe sterker de boodschap. Wie er tegenin gaat tekent zich al snel af als radicaal. De macht van de meerderheid overstemt elke vrije uitwisseling van gedachten zodra conventionele wijsheden, ofwel wijsheden die de status quo beschermen, in gedrang komen. Deze situatie verschilt hooguit cosmetisch van de tijd dat macht formeel nog in handen was van enkelingen. Het afwegen van divers gedachtengoed op beslissingsniveau was toen evenmin mogelijk. De rede staat machteloos zonder deze uitwisseling of het vermogen tot luisteren. Qua macht maakt het weinig uit of het toebehoort aan een minderheid of dat het slim is ondergebracht bij een geïndoctrineerde meerderheid. DE ONMACHT VAN DE REDE Zowel waarheid als de rede die ernaar verwijst is onbewijsbaar, in de zin dat wat men waarheid of rede noemt niet substantieel is. Je kunt het niet pakken of laten zien. Zelfs wetenschap steunt op grondstellingen die slechts aanvaard en niet bewezen kunnen worden. Elk fenomeen dat zijn geheimen na het nodige wetenschappelijk onderzoek heeft moeten prijsgeven, is slechts voorzien van een theoretische spiegel van de werkelijkheid. Alles is achteraf, alles is conceptueel. De werkelijkheid herschept zich telkens, maar blijft zelf ongrijpbaar. Men noemt een goed redenaar iemand die met talent zijn woorden kiest. Maar de rede zelf is vormgevoel. Een prikkel, of liever, een toestand van de geest van waaruit woorden hun weg naar waarheid proberen te vinden. Een onvoltooid streven naar bewustwording van iets waarvan men streeft dat één verklaring de te duiden werkelijkheid het best benadert. Waarheidsvinding is vooral een kwestie van intentie. De wil om te kennen en te zijn. En dat terwijl de geconstrueerde werkelijkheid (perceptiemanagement) ons alleen kan bereiken langs geraffineerde controlesystemen. 'Ambtenaren' werkzaam in deze informatiestructuur, maken omwille van onderlinge afstembaarheid gebruik van protocollen die 'professioneel' zijn ingeprent, zodanig dat ze niet eens meer als gekunsteld worden herkend. We comprimeren deze systemen tot het begrip 'media'. Maar hoe valt de in beginsel altijd aanwezige integriteit van de werkelijkheid op deze manier te verzilveren en intact te houden? — 9/11: schoolvoorbeeld van massamanipulatie — De gebeurtenissen op 11 september 2001 voerden mij uiteindelijk naar de 'Onmacht van de Rede'. Het aan de kaak stellen van de aanvalslezing die met zoveel succes in het collectieve geheugen van een groot deel van de mensheid werd gegrift, is niet afhankelijk van een enkel voorbeeld. Het aantal feiten dat botst met de officiële lezing is eindeloos en schokkend van eenvoud en overtuigingskracht. Van welke kant het onderwerp ook benaderd wordt. Valse beeldvorming rond 9/11 werd niet doorgeprikt omdat een representatieve afspiegeling van alle beschikbare kennis en informatie nooit plaatsvond. Althans niet door de erkende 'mainstream' nieuwskanalen. Het gemeenschappelijk falen van de mainstream nieuwsverlaggeving is riskanter dan de aanslagen zelf. De aanslagen toonden aan dat vrije pers een holle frase is, dat regeringen maar tot op zeer beperkte hoogte worden gecontroleerd en dat het zelf-corrigerend mechanisme van de journalistiek niet werkt. Oorlogen kunnen naar willekeur worden opgestart. De formele lijn tussen oorlog en vrede wordt steeds dunner en vager. In het jargon van de Amerikaanse regering waren kritische vragen niet alleen onpatriotisch, de gedachte eraan was verwerpelijk en zelfs gevaarlijk. Wie kritisch was droeg schuld. De beoogde daders van 9/11 stonden door het verlies van veiligheid op Amerikaanse bodem zozeer symbool voor vernietiging en trauma dat demonisering simpel was. Adverteerders en een aanzienlijk deel van het Amerikaanse publiek reageerden furieus bij het minst kritische geluid. Zelfs een gevierd en als progressief bekend staand columnist als William Safire van de New York Times, wekelijks in De Volkskrant vertaald, sloeg de oorlogstrom. Geheel in lijn met de oorlogsretoriek van het Witte Huis.  Regeringsofficials en beleidsmakers deden er graag een schepje bovenop. Hun uitspraken werden door nieuwsredacties 'betrouwbaarder' (lees: veiliger) geacht dan de kritische kanttekening van menige deskundige in het veld. Voor regeringstrouwe verslaggevers gingen overal deuren open, die voor critici gesloten bleven.  Meer: PBS-documentaire Buying the War Ook: Pers VS onder vuur genomen, NRC |
2 |
|---|
|
3 |
|---|
|
|---|
van de Amerikaanse regering om naar de gebeurtenissen van 9/11 een grondig onderzoek in te stellen vormt slechts een fractie van wat mensenmassa's zich door de corporate media hebben laten onthouden. De latere weigering van Bush en Cheney om lastige vragen onder ede te beantwoorden en alleen in het bijzijn van elkaar, zonder transcript en achter gesloten deuren, heeft bij de grote nieuwskanalen nauwelijks voor beroering gezorgd. 
Ook het Pentagonterrein werd direct ontruimd en sporen gewist. Wrakstukken van vliegtuigen in enige representatieve staat of hoeveelheid werden niet gevonden, ook niet op de plek waar een vliegtuig door passagiers zou zijn overmeesterd en neergestort (Shanksville, Flight 93). Serienummers van gevonden vluchtdatarecorders of vliegtuigonderdelen werden niet vrijgegeven. 
